Ποίηση Slam: Ένας αρχαίος διαγωνισμός
άρθρο του Salvatore Randazzo, Ιταλού λογοτέχνη από τις Συρακούσες, σε μετάφραση Εβελίνας Παπαδοπούλου.
Η ποίηση slam εμφανίστηκε στην προφορική ποιητική σκηνή το 1986, κάνοντας το ντεμπούτο του σε ένα underground club στο Σικάγο χάρη στη δράση του ποιητή-εργάτη Marc Smith, ο οποίος, σε μια προσπάθεια να κάνει ακόμη και μια βραδιά ποίησης ευχάριστη, έβαλε το κοινό μπροστά σε μια πραγματική αναδιαμόρφωση ενός αρχαίου ποιητικού διαγωνισμού. Μια επιστροφή σε εκείνη την κλασική παράδοση, εν ολίγοις, η οποία έχει στον Αγώνα του Ομήρου και του Ησιόδου, που ο ίδιος ο Ησίοδος έχει συνθέσει, την πρώτη μαρτυρία μιας λεκτικής σύγκρουσης μεταξύ ποιητών, σε εκείνο το αρχαίο έθιμο που περιγράφεται ευρέως και από τον ποιητή των Συρακουσών Θεόκριτο στο όγδοο ειδύλλιό του «Οι βουκολικοί τραγουδιστές»: ένα πλούσιο σύνολο αρχαίων κανόνων απόλυτα επιβαλλόμενων σε εκείνους της σύγχρονης ποίησης, όπως θα δούμε αργότερα.
Η ποίηση slam περιλαμβάνει κυρίως ανερχόμενους ποιητές οι οποίοι, όπως συνέβαινε και σε περιπτώσεις αρχαίων διαγωνισμών, προκαλούν ο ένας τον άλλον σε «πινελιές στίχων» γραμμένες από το ίδιο τους το χέρι παρουσία ενός κοινού που τους κρίνει με ανάταση χεριών ή παλέτες (5) με βαθμολογία. Οι ποιητές ανταγωνίζονται για ένα βραβείο που προσφέρεται από τους διοργανωτές και πάνω απ ‘όλα, δεδομένου ότι αυτοί οι διαγωνισμοί περιλαμβάνονται σε διάφορα εθνικά πρωταθλήματα ποίησης, οι νικητές προκρίνονται στους τελικούς των αντίστοιχων πρωταθλημάτων τους. Οι εθνικοί πρωταθλητές συμμετέχουν σε μεγαλύτερα τουρνουά, αρχικά διηπειρωτικά και στη συνέχεια παγκόσμια.
Μικροί και μεγάλοι, επομένως, προκαλούν ο ένας τον άλλον σε οποιονδήποτε τόπο συνάθροισης, όπως πλατείες, λέσχες, θέατρα, βιβλιοπωλεία κ.λπ., και με τα χρόνια αυτή η κοινότητα που αποτελείται από ποιητές και θεατές έχει διευρυνθεί σε σημείο που σε ορισμένες χώρες του κόσμου έχει γίνει συνήθεια πλέον να πληρώνουν το εισιτήριο εισόδου. Αυτό συνέβη γιατί η σκηνή της ποίησης slam, ανοιχτή όπως είναι, μπορεί να περιλάβει όλα τα ποιητικά στυλ, από αυτά που αναφέρονται στην παράδοση μέχρι αυτά που προσεγγίζουν σταδιακά τη ραπ. Υπάρχει πλουραλισμός που του επιτρέπει να «χτυπήσει» στα γούστα κάθε θεατή (η λέξη «slam», στην πραγματικότητα, στην αμερικανική ορολογία σημαίνει «χαστούκι»), εξασφαλίζοντας έτσι υψηλό ποσοστό αποδοχής. Αλλά ο δυναμισμός μιας ποίησης slam εξαρτάται όχι μόνο από τις εκτελεστικές ικανότητες των ποιητών, αλλά και από τη μαεστρία, όταν υπάρχει, με την οποία ο Mc (ο ειδικός των αρμονιών, της μουσικής) συνδυάζει τη διεξαγωγή του διαγωνισμού και τη συμμετοχή του κοινού, το οποίο όμως απολαμβάνει ήδη ενεργό ρόλο (σε αντίθεση με ό, τι συμβαίνει στην περίπτωση μιας απλής ανάγνωσης), ως κριτής του διαγωνισμού και πραγματικός πρωταγωνιστής της εκδήλωσης.
Ο σύγχρονος ανταγωνισμός, εν ολίγοις, έδωσε πνοή στη σύγχρονη ποιητική σκηνή και στο κοινό την ευκαιρία να ξυπνήσει από τον εφιάλτη των παρωχημένων και βαρετών αναγνώσεων, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα επανεκτίμησης της ίδιας της προφορικής ποίησης.
Ας κάνουμε τώρα ένα άλμα στη σικελική ύπαιθρο του τρίτου αιώνα π.Χ. και ας απολαύσουμε, χάρη στον Θεόκριτο, την αφήγηση ενός αρχαίου βουκολικού αγώνα ή, θα μπορούσαμε επίσης να πούμε γιατί όχι, μιας ποίησης slam μεταξύ των ποιητών-βοσκών Dafni και Menalca.
8ο Ειδύλλιο
Οι βουκολικοί τραγουδιστές
Ο όμορφος Dafni που τάιζε τα βόδια, λένε ότι μα φορά γνώρισε τον Menalca που βοσκούσε ένα κοπάδι στα ψηλά βουνά.
Ήταν και οι δύο ξανθοί, και οι δύο φτωχοί,
και οι δύο έπαιζαν δεξιοτεχνικά τη γκάιντα, και οι δύο τραγουδούσαν υπέροχα.
Πρώτα ο Menalca είδε τον Dafni και είπε:
«Δάφνη, φύλακα των βοδιών, θες να διαγωνιστούμε στο τραγούδι; Λέω πως θα σε κερδίσω, όπως άλλωστε θέλω».
Ο Dafni απάντησε με αυτά τα λόγια:
«Βοσκέ των μαλλιαρών προβάτων και παίκτη γκάιντας Menalca, ούτε στο θάνατο δεν θα με κέρδιζες στο τραγούδι».
MENALCA
Θέλεις να δεις; Θέλεις να βάλεις ένα στοίχημα;
DAFNI
Θέλω να δω, θέλω να βάλω ένα στοίχημα.
MENALCA
Και τι θα στοιχηματίσουμε; Τι θεωρείς κατάλληλο;
DAFNI
Εγώ στοιχηματίζω ένα μοσχάρι, εσύ στοιχημάτισε ένα αρνί τόσο χοντρό όσο η μητέρα σου.
MENALCA
Να βάλω ένα αρνί; Ποτέ. Είναι αυστηρός ο πατέρας μου και η μητέρα μου επίσης και το βράδυ μετράνε τα ζώα.
DAFNI
Οπότε τι θα στοιχηματίσεις; Τι βραβείο θα αποκτήσει ο νικητής;
MENALCA
Μια όμορφη γκάιντα που έφτιαξα μόνος μου, με εννέα νότες,
με ανάλογο λευκό κερί πάνω και κάτω.
Αυτή θα την έβαζα στο στοίχημα, αλλά κάτι που ανήκει στον πατέρα μου, όχι.
DAFNI
Και εγώ έχω μια γκάιντα με εννέα νότες,
με ανάλογο λευκό κερί πάνω και κάτω.
Προχθές την τελείωσα και ακόμα με πονάει αυτό το δάχτυλο,
γιατί κόπηκα από ένα σπασμένο καλάμι
MENALCA
Αλλά ποιος θα είναι ο κριτής μας; Ποιος θα μας ακούσει;
DAFNI
Ας ονομάσουμε κριτή αυτόν τον βοσκό εκεί πέρα,
εκείνον με το σκυλί που γαβγίζει στις κατσίκες.
Τα αγόρια κάλεσαν τον βοσκό και εκείνος δέχτηκε και ήρθε.
Οι δύο νέοι ήταν έτοιμοι να τραγουδήσουν και ο βοσκός να κρίνει.
Ο Menalca με την καθαρή φωνή του, είχε την τύχη να τραγουδήσει πρώτος.
Θα τραγουδούσε μετά ο Dafni το άλλο τραγούδι, το βουκολικό. Έτσι, ξεκίνησε πρώτος ο Menalca.
MENALCA
Κοιλάδες και ποτάμια, θεϊκή φυλή, αν ποτέ ο Menalca, ο παίκτης γκάιντας, τραγουδήσει ένα τραγούδι ευχάριστο, βοσκήστε με αγάπη τα αρνιά του. Και αν ο Dafni έρθει με πουλάρια, δεν θα έχει τίποτα λιγότερο.
DAFNI
Πηγές και λιβάδια, γλυκό γρασίδι, αν ο Dafni τραγουδήσει σαν τα αηδόνια, γεμίστε αυτό το κοπάδι. Και αν ο Menalca εδώ ταΐζει το κοπάδι του, ας βρεί άφθονα βοσκοτόπια.
-Παντού είναι άνοιξη, παντού υπάρχουν βοσκοτόπια, παντού από τους μαστούς το γάλα αναβλύζει και τα πουλάρια τρέφονται.
όπου βρίσκεται η όμορφη κοπέλα. Αλλά αν φύγει,
ο βοσκός στεγνώνει όπως και τα βοσκοτόπια.
– Εκεί τα πρόβατα, εκεί οι κατσίκες είναι σε όμοια ζεύγη, εκεί οι μέλισσες
γεμίζουν τις κηρήθρες και οι βελανιδιές είναι ψηλότερες,
όπου φτάνει ο όμορφος Milone. Αλλά αν φύγει,
ο αγελαδοβοσκός μαραίνεται, όπως και οι αγελάδες.
– Ω κατσίκα, σύζυγε των λευκών αιγών, όπου είναι παχύτερο
το δάσος (εσείς, εσείς κατσίκες, έρχεστε με την άνοιξη),
Είναι εκεί. Πήγαινε, ω εσύ με τα κομμένα κέρατα, και πες του: Milone,
Ο Πρωτέας είναι θεός, αλλά έβοσκε φώκιες».
MENALCA
Δεν θέλω τη γη του Πέλοπα, δεν θέλω τα πλούτη
του Κροίσου, ούτε θα μπορέσω να τρέχω πιο γρήγορα από τους ανέμους,
Αλλά κάτω από αυτό το βράχο θέλω να τραγουδήσω, κρατώντας σε στην αγκαλιά μου,
καθώς κοιτάζω τα κοπάδια, αντικρίζοντας τη θάλασσα της Σικελίας.
DAFNI
Για τα δέντρα, είναι παράσιτο ο χειμώνας, για τα νερά η ζέστη του καλοκαιριού, για τα πτηνά η παγίδα, για τα άγρια ζώα τα δίχτυα.
Για τον άνθρωπο, η επιθυμία για μια τρυφερή σύντροφο. Ω πατέρα, ω Δία,
δεν είμαι ο μοναδικός που ερωτεύτηκα. Και εσύ είσαι λάτρης των γυναικών.
Έτσι, τα παιδιά τραγουδούσαν
και το τελευταίο τραγούδι ήταν έντονο για τον Menalca καθ’αυτόν τον τρόπο.
MENALCA
Σώσε, λύκε, τις κατσίκες, σώσε τις μητέρες.
Μη με αδικείτε, γιατί τόσο λίγο βόσκω πολλά ζώα.
Σκυλί Lampuro, κοιμάσαι τόσο ήσυχα;
Δεν χρειάζεται να το κάνετε αυτό, όταν βγαίνετε για βοσκή με έναν άντρα.
Κι εσείς, πρόβατά μου, μη διστάσετε να γεμίσετε χόρτο
Προσφορά: δεν θα χρειαστεί να υποφέρετε, γιατί μεγαλώνει.
Έλα, βοσκήστε, βοσκήστε, γεμίστε τους μαστούς σας με γάλα,
για να το έχουν τα αρνιά και να το βάλω εγώ σε καλαθια.
Μετά από αυτόν, ο Dafni άρχισε να τραγουδά γλυκά.
DAFNI
Από τη σπηλιά με είδε χθες ένα κορίτσι με ενωμένα φρύδια
ότι έσπρωχνα δαμαλίδες και μου είπε ότι ήμουν όμορφος, όμορφος.
Δεν της απάντησα τίποτα, ούτε καν μια φτηνή λέξη,
αλλά με τα μάτια μου θλιμμένα συνέχισα το δρόμο μου.
Γλυκιά είναι η φωνή της δαμαλίδας, γλυκιά είναι η αναπνοή,
[γλυκά μουγκρίζει το μουλάρι και γλυκά η αγελάδα]
Είναι γλυκό, το καλοκαίρι, να ξαπλώνεις έξω δίπλα σε ένα ρυάκι.
Τα βελανίδια είναι κοσμήματα για τη βελανιδιά, τα μήλα για τη μηλιά,
το μοσχάρι στην αγελάδα, στον αγελαδοβοσκό οι δικές του αγελάδες.
Έτσι τα παιδιά τραγούδησαν και ο γιδοβοσκός μίλησε με αυτόν τον τρόπο:
«Γλυκό το στόμα σου, ω Dafni, και γλυκιά είναι η φωνή σου.
Είναι καλύτερα να σε ακούω να τραγουδάς από το να γεύομαι το μέλι.
Πάρε την γκάιντα. Την κέρδισες τραγουδώντας.
Κι αν θέλεις να με διδάξεις κι εμένα, ενώ βόσκω τα κατσίκια,
Σε αντάλλαγμα, θα σου δώσω εκείνη την κατσίκα χωρίς κέρατα,
που πάντα γεμίζει τον κουβά πάνω από το χείλος».
Ο νικητής πήδηξε από χαρά,
και χτύπησε τα χέρια του. Έτσι όπως ένα ελαφάκι θα πηδούσε προς τη μητέρα του.
Και η ψυχή του άλλου καταρρακώθηκε και κατακλύστηκε από θλίψη.
Έτσι θα θρηνούσε μια νέα νύφη εξημερωμένη από τον σύζυγό της.
Από εκείνη την ημέρα ο Dafni έγινε ο πρώτος από τους βοσκούς,
και ως έφηβος παντρεύτηκε τη νύμφη Ναΐδα.
[από τα Ειδύλλια του Θεόκριτου, εκδ. BUR, 2007]
Οι βασικοί κανόνες του poetry slam, όπως φαίνεται από τους όρους με έντονους χαρακτήρες, είναι αυτοί που ήδη υπήρχαν από τους αρχαίους διαγωνισμούς. Αλλά μια παρατήρηση ιδιαίτερου ενδιαφέροντος προέρχεται από το εισαγωγικό σημείωμα στο ειδύλλιο σύμφωνα με το οποίο «η νίκη, στο τέλος, χαμογελά στον Dafni, χωρίς να μπορεί να δει στην ετυμηγορία ένα πειστικό κίνητρο από τεχνική άποψη, στο πλαίσιο των κανόνων του διαγωνισμού: η κρίση υπέρ του Dafni φαίνεται να προήλθε μάλλον από μια γενική εκτίμηση της ποιότητας της παράστασης». Αυτό ακριβώς συμβαίνει σήμερα: μια κρίση που βασίζεται όχι μόνο στην ομορφιά του κειμένου, αλλά επίσης, και ίσως πάνω απ’ όλα, στις εκτελεστικές ικανότητες των διαγωνιζομένων. Ο σύγχρονος ποιητής βασίζεται όλο και περισσότερο στην ποιητική πεζογραφία λόγω της απαράμιλλης ικανότητάς της να «φτάνει» αμέσως στον θεατή και, κατά συνέπεια, να «χτυπά». Ωστόσο, μπορώ να βεβαιώσω ότι κέρδισα ένα άγριο αγώνα ποίησης slam στη Σικελία, χρησιμοποιώντας ποιήματα στο παραπάνω ύφος σε συνδυασμό με σύντομες συνθέσεις που είναι αναμφισβήτητα ερμητικές: η επιλογή δεν είναι ποτέ τόσο προφανής. Αλλά είναι ακριβώς αυτό το απρόβλεπτο που κάνει το είδος αυτό τόσο σαγηνευτικό, ένα χαρακτηριστικό, μεταξύ άλλων, που του επέτρεψε να επεκτείνει το πυκνό ποιητικό του δίκτυο μέσα σε λίγες δεκαετίες.
Σημείωση: το άρθρο δημοσιεύτηκε στις 30 Νοεμβρίου 2019 στο μεξικανικό περιοδικό La Mascarada, μεταφρασμένο στα ισπανικά από τον ποιητή Diego Estevez με τον τίτλο Poetry slam: un antiguo relato.
Τριτοετής φοιτήτρια ιστορίας, ζω στον δικό μου κόσμο ενοχλώντας τους νεκρούς για να αποσπάσω τα μυστικά τους. Ανυπομονώ να ζήσω τη ζωή μου μέσα σε ένα μουσείο. Χρειάζομαι τη μουσική για να αναπνέω και το χορό για να προχωράω. Διδυμάκι με τα όλα μου, θέλω να είμαι περιτριγυρισμένη από κόσμο συνέχεια, να μοιράζομαι με τον κόσμο τις σκέψεις μου και να ακούω τις δικές του. Α! Φυσικά και θέλω να γυρίσω όλον τον κόσμο με ένα αυτοκίνητο εξερευνώντας κάθε σπιθαμή του. Εδώ θα βρείτε μερικές δικές μου σκέψεις. Ελπίζω να τις απολαύσετε!
0 Σχόλια