Η ιστορική επιστήμη, ως κοινωνική επιστήμη, αλλάζει στο χρόνο και αναδιαμορφώνεται. Μια από αυτές τις αλλαγές είναι αυτό που ονομάζουμε προφορική ιστορία. Η προφορική ιστορία δεν έρχεται να αποκλείσει τις παραδοσιακές γραπτές πηγές, αλλά να προσθέσει πληροφορίες στις σιωπές τους. Οι γραπτές πηγές, ως επί το πλείστον, προέρχονται από αρχές οι οποίες παρουσιάζουν τα γεγονότα καθ’έναν συγκεκριμένο τρόπο. Στην προφορική ιστορία, οι μαρτυρίες προέρχονται από ανθρώπους που μπορεί να μην είχαν την πρόσβαση στον γραπτό λόγο εξαιτίας κοινωνικής θέσης ή μόρφωσης. Δίνεται φωνή σε ανθρώπους της εργατικής τάξης, στη γιαγιά που επιβίωσε από στρατόπεδο συγκέντρωσης και στον παππού που επέστρεψε από την εξορία, δικαιολογώντας έτσι τον χαρακτηρισμό της ως «ιστορία από τα κάτω».
Η προφορική ιστορία λειτουργεί με συνεντεύξεις από ανθρώπους που βίωσαν γεγονότα. Στη συνέντευξη, ερευνητής και αφηγητής κάθονται αναπαυτικά σε μέρος οικείο για τον δεύτερο που είναι έτοιμος να ξετυλίξει τη ζωή του. Βασίζεται δηλαδή στη μνήμη των ανθρώπων η οποία μπορεί να μεταβάλλεται με το πέρασμα του χρόνου. Η αρχή λοιπόν της προφορικής μαρτυρίας βρίσκεται στη μαγνητοφωνημένη κασέτα και όχι στην απομαγνητοφώνηση που δημοσιεύεται. Συνεπώς, θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει ως αυθεντική μαρτυρία τη μαγνητοφωνημένη κασέτα και όχι την απομαγνητοφώνηση καθώς η δεύτερη συνεπάγεται αλλαγές στην ερμηνεία και η προφορική πηγή χάνει την προφορικότητα της, ενώ υπάρχει κίνδυνος να δοθεί διαφορετικός τόνος στα λεγόμενα του ομιλητή. Επίσης, το γραπτό δεν μπορεί να αποτυπώσει τα συναισθήματα του ομιλητή ενώ η στίξη, που τοποθετείται αυθαίρετα από τον ερευνητή, μπορεί να δώσει διαφορετικό νόημα. Καταργώντας αυτά τα χαρακτηριστικά, ισοπεδώνουμε το συναισθηματικό περιεχόμενο του λόγου μέχρι την υποτιθέμενη ισότητα και αντικειμενικότητα της γραπτής πηγής.
Οι προφορικές πηγές αντιμετώπισαν καχυποψία. Αυτή η προφορικότητα, η ρευστότητα αν θέλετε, προβλημάτιζε τους ερευνητές δημιουργώντας μια αμφιβολία. Η αμφιβολία αυτή αφορά στην εγκυρότητα τους. Είναι φανερό ότι διαφέρουν από τις γραπτές πηγές. Έχουν ένα διαφορετικό είδος αξιοπιστίας αφού παρουσιάζουν το παρελθόν όπως διατηρείται στην ευμετάβλητη, και σίγουρα ευάλωτη σε επιρροές, μνήμη των ανθρώπων. Η υποκειμενική ματιά που παρουσιάζουν οι αφηγητές αναδύει τη φαντασία του ομιλούντος, ακόμα και αν η αφήγηση απέχει χρονικά από το γεγονός καθαυτό. Με τις προφορικές πηγές, ο ιστορικός διαφυλάσσει τις αλλαγές που προκαλεί η μνήμη. Αλλαγές που μπορεί στη συνέχεια να έχουν λάβει χώρα στην προσωπική υποκειμενική συνείδηση των αφηγητών μπορεί να επηρεάσουν, αν όχι την πραγματική αφήγηση προηγούμενων γεγονότων, τουλάχιστον την αποτίμηση της ιστορίας.
Για να κατανοήσουμε τα παραπάνω θα φέρουμε ένα παράδειγμα. Ο Claude Lanzmann, συνέλεξε μαρτυρίες από επιζήσαντες από στρατόπεδο συγκέντρωσης στο έργο του, «Shoah». Οι άνθρωποι από τους οποίους πήρε τις συνεντεύξεις, άνοιξαν την ψυχή τους και περιέγραψαν τα βάσανα τους. Οι μαρτυρίες αυτές δεν μπορεί παρά να ληφθούν σοβαρά υπ’όψιν. Ακόμα και αν η μνήμη των αφηγητών έχει υποστεί μεταβολές, το μεγάλο τραύμα της αναμονής του θανάτου βρίσκεται ριζωμένο εκεί. Ένα άλλο παράδειγμα είναι οι μαρτυρίες των παιδιών – προσφύγων του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, είτε στο Ανατολικό Μπλοκ από το ΚΚΕ είτε σε παιδοπόλεις της Φρειδερίκης. Οι αναμνήσεις τους, πιθανώς να μη συμμορφώνονται με τις ηγεμονικές αφηγήσεις αλλά δεν μπορούν να απορριφθούν αφού δείχνουν τα βιώματα των παιδιών, το πώς αντιμετώπισαν την απομάκρυνση από το σπίτι τους, τις συνθήκες που βίωσαν και την αποτίμηση της εμπειρίας τους αυτής. Προσθέτουν δηλαδή πληροφορίες στις σιωπές των υπαρχουσών πηγών.
Τα παραπάνω, επιβεβαιώνει ο Sandro Portelli στο βιβλίο του «What makes oral history different». Αυτό που δεν πρέπει να ξεχνάμε είναι πως το τι θα πει η μαρτυρία εξαρτάται από τον ερευνητή. Είναι όμως σημαντικό να δίνεται προτεραιότητα σε ό,τι ο αφηγητής θέλει να πει και όχι σε ό,τι ο ερευνητής θέλει να ακούσει από εκείνον. Συνεπώς, η προφορική ιστορία είναι εξαιρετικά σημαντική και χρήσιμη. Τόσο οι ιστορικοί όσο και κάποιος που αγαπά να διαβάζει ιστορία δεν πρέπει να αποκλείει τις προφορικές μαρτυρίες. Οφείλει όμως να τις αντιμετωπίζει κριτικά και σε συνάρτηση με το ιστορικό πλαίσιο και τις γενικές παραδοχές, κάτι που βέβαια πρέπει να κάνει και με τις γραπτές πηγές.
πηγή φωτογραφίας φόντου: https://spokenweb.ca/
Τριτοετής φοιτήτρια ιστορίας, ζω στον δικό μου κόσμο ενοχλώντας τους νεκρούς για να αποσπάσω τα μυστικά τους. Ανυπομονώ να ζήσω τη ζωή μου μέσα σε ένα μουσείο. Χρειάζομαι τη μουσική για να αναπνέω και το χορό για να προχωράω. Διδυμάκι με τα όλα μου, θέλω να είμαι περιτριγυρισμένη από κόσμο συνέχεια, να μοιράζομαι με τον κόσμο τις σκέψεις μου και να ακούω τις δικές του. Α! Φυσικά και θέλω να γυρίσω όλον τον κόσμο με ένα αυτοκίνητο εξερευνώντας κάθε σπιθαμή του. Εδώ θα βρείτε μερικές δικές μου σκέψεις. Ελπίζω να τις απολαύσετε!
0 Σχόλια